In de tweede aflevering van de MondzorgPodcast wordt afweergedrag bij zorgafhankelijke mensen besproken, een veelvoorkomende uitdaging voor zorgprofessionals. De aflevering biedt inzichten in de oorzaken van dit gedrag, de Wet Zorg en Dwang en praktische tips voor zorgverleners. Deskundigen Justa Bos, eigenaar van Bos Zorgtoezicht & Advies en verzorgt scholing op het gebied van de Wet Zorg en Dwang, Cor Reusen, fysiotherapeut bij EstaSI Trainingen en consulent SI voor Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) en Annemieke Timmers, regiohoofd en preventie-assistente bij MondzorgPlus delen hun kennis en ervaringen over het herkennen en effectief omgaan met afweergedrag. In dit artikel vatten we de belangrijkste punten van de podcast samen.

Wat is afweergedrag?

Afweergedrag is een reactie die vaak voorkomt bij mensen die afhankelijk zijn van zorg. Het kan zich op verschillende manieren uiten, zoals het hoofd wegdraaien, de mond dicht houden of duwen. Dit gedrag heeft vaak een beschermend karakter, omdat het cliënten helpt om zich te verweren tegen situaties die zij als bedreigend ervaren. Het is een gezonde reactie, maar voor zorgverleners kan het tegelijkertijd lastig zijn om het juiste evenwicht te vinden tussen respect voor de cliënt en de benodigde zorg.

“Het is nooit onwil als de cliënt verzet toont, het is het onvermogen om het anders vorm te geven.”

– Cor Reuzen, fysiotherapeut bij EstaSI Trainingen en consulent SI door Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE)

Oorzaken van afweergedrag

Afweergedrag kan veroorzaakt worden door verschillende factoren, vaak speelt de cognitieve toestand van de cliënt een grote rol. Wanneer cognitieve functies, zoals geheugen of begrip, verminderen, kan het voor cliënten moeilijk worden om te begrijpen wat er rondom hen gebeurt. Dit kan hen onveilig laten voelen, wat hun afweergedrag versterkt. Daarnaast kunnen negatieve eerdere ervaringen, bijvoorbeeld met zorg of pijn, bijdragen aan het ontstaan van verzet. Cor legt uit: “Wanneer de cognitie wegvalt en betekenis geven niet meer mogelijk is, wordt afweergedrag versterkt.” Ook de snelheid van zorgverlening speelt een belangrijke rol. Als zorgverleners te snel handelen of onvoldoende tijd nemen voor een cliënt, kan dit voor de cliënt als een bedreiging voelen. Cor benadrukt: “Als we niet begrijpen wat er gebeurt, verzetten we ons instinctief.”

Wet Zorg en Dwang: kader voor afweergedrag

De Wet Zorg en Dwang biedt zorgverleners een kader voor het omgaan met verzet van cliënten. Deze wet bepaalt wanneer zorg tegen de wil van een cliënt mag worden verleend, op voorwaarde dat dit nodig is om ernstig nadeel voor de cliënt te voorkomen. Justa Bos benadrukt dat het recht op verzet een fundamenteel mensenrecht is, maar dat dit recht niet onbegrensd is. Soms is het noodzakelijk om zorg te bieden, zelfs als de cliënt zich verzet, maar dit moet zorgvuldig worden afgewogen. “Afweergedrag kan ethisch lastig zijn,” stelt Justa. “De vraag is wanneer verzet schadelijk is voor de cliënt. Wat is in dit geval de beste benadering?” Dit maakt het belangrijk dat zorgverleners niet alleen de wet kennen, maar ook de ethische implicaties begrijpen van het overnemen van de regie van een cliënt.

“Kennis over de wet en over afweergedrag verhoogt echt de kwaliteit van zorgverlening en het ‘cliënt centraal gevoel.”

– Justa Bos, eigenaar van Bos Zorgtoezicht & Advies en geeft scholingen over de Wet Zorg en Dwang

Omgaan met afweergedrag

De podcast biedt waardevolle inzichten in het omgaan met afweergedrag. Het is van wezenlijk belang om met empathie en geduld te benaderen. Een sleutelstrategie is te vertragen en nauwkeurig te observeren, zoals Annemieke Timmers aangeeft. Het contact met de cliënt moet altijd centraal staan en hierbij kunnen technieken, zoals ‘dansen met de cliënt’, effectief zijn in het creëren van vertrouwen en het verlagen van weerstand.

“Als iemand niet wil zitten, behandel ik diegene gewoon staand. Dan moet ik maar meegaan met wat diegene wil.”

– Annemieke Timmers, regiohoofd en preventieassistente bij MondzorgPlus

Praktische tips voor omgaan met afweergedrag

• Leer de cliënt kennen: Maak tijd voor observatie en interactie. Begrijp de unieke kenmerken en gewoonten van elke cliënt om een effectievere benadering te plannen.
• Periodieke casusbesprekingen: Deel ervaringen binnen het team om van elkaar te leren.
• Rust en communicatie: Blijf kalm, zelfs in gehaaste situaties. Houd communicatie simpel en direct om misverstanden te minimaliseren.
• Gebruik van rituelen: Wekelijkse routines of bekende stimuli kunnen helpen om stress te reduceren en voorspelbaarheid te bieden aan cliënten.
• Samenwerking met externe partijen: Het betrekken van externe specialisten kan nieuwe inzichten bieden en helpen bij complexe gevallen van afweergedrag.

Afweergedrag is een complex en vaak onderschat probleem in de zorg voor kwetsbare cliënten. De tweede aflevering van de MondzorgPodcast biedt waardevolle inzichten in hoe zorgverleners effectief kunnen omgaan met afweergedrag. Het begrijpen van de oorzaken, het gebruik van de Wet zorg en dwang als richtlijn en het toepassen van praktische tips zoals geduld, observatie en multidisciplinair overleg, kunnen helpen om de zorg voor cliënten te verbeteren en afweergedrag te verminderen. De tweede aflevering van de MondzorgPodcast kun je hier terugluisteren of ga naar Spotify.